ÖZBEKİSTAN VE AZERBAYCAN İZLENİMLERİ – II

Hatırlanacağı üzere bir önceki yazımızda “Mehmed Âkif Ersoy’u Doğumunun 150.Yılında Buhara’dan İpek’e Bilgi Şöleni” adlı program çerçevesinde ilk olarak gittiğimiz  Özbekistan’a dair izlenimlerimi sizlerle paylaşmaya çalışmıştım. Özbekistan’dan sonraki durağımız bu defa Azerbaycan’ın başkenti Bakü oldu. Evet, üç gün boyunca da “Odlar Yurdu” can Azerbaycan’da olduk. Bakü’de iki gün devam eden oturumların ardından şehidlikler, İçeri şehirdeki Kız Kalesi ve Şirvanşahlar Sarayı ziyaretlerinin ardından seyahatimiz Bakü’nün seçkin eğitim kurumlarından biri olan Atatürk Lisesi’nin M. Akif Ersoy için hazırladıkları anma programı ile devam etti. İnce Sanatlar müzesi, Minyatür Kitaplar müzesi, TYB tarafından gerçekleştirilen Azerbaycan Yazarlar Birliği ziyareti ile Türkiye Büyükelçiliği ziyaretleri programda yer alan etkinliklerdi.

Çoğunluğunu Azeri Türklerinin oluşturduğu 8 milyona ulaşan nüfusu ile bugünkü Azerbaycan, kuzeyde Dağıstan Özerk Cumhuriyeti, batıda Gürcistan ve Ermenistan cumhuriyetleri, güneyde İran, doğuda ise Hazar Denizi ile çevrilmiş.. Ülkenin para birimi Manat.. Değerini merak edenler için söyleyelim: Şu anda 1 Manat=17 TL. Abşeron yarımadasında kurulmuş bulunan başkent Bakü dışında ülkenin en önemli şehirleri arasında Gence, Lenkeran, Nahçıvan, Şamahı, Kuba, Şeki, Sumgayıt ve Mingeçevir ve en yeni şehirlerinden biri olarak Karabağ’ın kalbi Şuşa önemli yerleşim merkezleri olarak dikkati çekiyor. Bakü ve çevresi ise bilindiği gibi dünyanın en eski ve en zengin petrol alanları arasında yer alıyor.

Azerbaycan tarih boyunca farklı kültürlerin, Mazdeizm, Zerdüştilik, Maniheizm ve İslam gibi farklı inanç sistemlerinin  bir arada yaşadığı bir mozayik olmuş.. Mahmud-ı Şebüsteri gibi bir büyük sufi, Nizami-i Gencevi, Hakani ve Seyyid Nesimi gibi şöhreti asırları aşan şairler, ünlü matematik ve astronomi bilgini Nasirüddin Tusi, yine filozof ve tarihçi Celaleddin Devvani hep bu coğrafyanın ilim alemine sunduğu yıldızlar olmuş..

19.asır başlarında Azerbaycan’da büyük bir atılım yapan basın yayın faaliyetlerinin günümüzde de aynı şevk ve heyecanla sürüp gidiyor, gördüğümüz kadarıyla.. Azerbaycan Türkleri inanılmaz derecede okumaya düşkün insanlar.. Şiirin apayrı yeri var bu toplumda.. Nüfusu neredeyse 3 milyonu aşan Bakü, Kafkasya’nın ve belki de bütün Orta Asya Cumhuriyetlerinin en güzel ve en kalabalık şehirlerinden biri olarak dikkat çekiyor.. Bakü; halen Azerbaycan’daki sanayi, ticaret, bilim ve kültür faaliyetlerinin de merkezi konumunda..

Bakü, çevresindeki birçok ülkeye hava, kara ve demiryolları ile bağlı bulunuyor. Moskova, Tiflis, Erivan ve Mohaçkale gibi başkentlere de her türlü ulaşım mümkün.. Bakü şehir nüfusunun %55’e yakınını Azeri Türkleri oluştururken, %30’a yakınını Ruslar,  %10’a yakınını Ermeniler ve geri kalan %5’lik kısmını da diğer yabancıların teşkil ettiğini öğreniyoruz.

Özellikle Bakü Devlet Üniversitesi, Azerbaycan Bilimler Akademisi ile başta anma programımıza ev sahipliği yapan Hazar Üniversitesi olmak üzere çok sayıda özel üniversite, çeşitli tiyatrolar, opera ve bale kuruluşları, 150’nin üzerinde kütüphanesi, 20’ye yaklaşan müzesi, resim ve sanat galerileri ile aynı zamanda bir bilim-sanat ve kültür şehri Bakü.. Esasen uzun geçmişi boyunca sayısız düşünür, şair ve sanatkarlar yetiştirmiş olan Azerbaycan’ın köklü bir kültür birikimi var. Nizami-i Gencevi, asker şairlerden Kadı Burhaneddin ve hurufiliğin büyük ismi Seyyid Nesimi yine bu topraklarda yetişmiş.. Ünlü  besteci Abdülkadir Meragi şiirlerini Azeri dilinde yazmış. Yörede hüküm süren Karakoyunlu ve Akkoyunlulardan sonra gelen Safeviler de aynı geleneği sürdürdürmüşler. Özellikle meşhur  Şah İsmail,  “Hatayi” mahlasıyla hem klasik şiir, hem de halk şiiri tarzında meydana getirdiği eserlerle hurufi ve şii inançlarını yaymaya çalışmış.. Dede Kokut Hikayeleri bu dönemde ortaya çıkmış..

Yolunuz Bakü’ye düşerse ilk uğramanız gereken mekanlardan birisi harhalde Bakülülerin “İçeri Şeher” adını verdikleri Sur içi ya da kale içi, yani Eski Bakü’nün merkezi olmalı..  Eski şehri kuşatan bu muhteşem kale, 16.asır başlarında Şah İsmail tarafından şehrin fethi sırasında tahrip olmuşsa da sonraki devirlerde onarılmış..  İçeri şehir’de yer alan tarihi yapılar arasında meşhur Kız Kalesi ile Şirvanşahlar Sarayı, Şirvanşahlar Türbesi, Seyyid Yahya el-Baküvi Kümbeti ile Mescid-i Cuma özellikle görülmesi gereken eserler.. Eski Bakü’nün bu bölgesini, taş evleri ve uzansanız karşı evin penceresine ulaşacağınız kadar yakın, dar sokaklarıyla eski Urfa ve Mardin, belki Erzurum ve Diyarbakır evlerine, sokaklarına benzettim ben.. 

Bakü’de dikkatimizi çeken hususlardan birisi de, bütün diğer Rus ve Türk cumhuriyetlerinde olduğu gibi, büyük parkların, yeşil alanların, geniş caddelerin ve devasa heykellerin olmasıydı. Azeri Türklerinin unutulmaz şairleri Nizami, Hakani, Nesimi, Fuzuli ve  Sabir’in, Şirin için dağları delen Ferhad gibi bir aşığın, Hüseyin Cavid ve Neriman Nerimanof gibi önderlerin muhteşem heykellerini park ve caddelerde, meydanlarda görmek mümkün..

Bakü inanılmaz derecede gürültülü bir şehir.. Trafik manzarası İstanbul’dan çok da farklı değil aslında.. Hazar sahili boyunca uzanan yemyeşil parklar yorgun Bakülüleri dinlendirmek için yetip artıyor. Başkent Bakü’nün görülmesi gereken yerlerinden birisi Fahr-i Hıyâbân, öbürü de Şehidler Hıyabanı… Ve tabii ki Türk şehidliği.. Azerbaycan tarihi içerisinde memleket için gerçekten önemli işler yapmış değerli insanların, devlet adamlarının, kahramanların, şair, yazar ve sanatkarların kabirleri burada bulunuyor. Haydar Aliyev ve Ebulfez Elçibey ziyaretlerimiz arasında yer alıyor.

Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin her geçen gün arttığı ve güçlendiği gözle görülür boyutlarda..  Özellikle son Karabağ savaşında Ermenilere karşı kazanılan zafer iki devleti ve bu devletlerin halklarını daha da yakınlaştırmış. Diğer taraftan Azerbaycan’la kökleri çok eskilere dayanan tarihi bir dostluğu paylaşan Türkiye ve Türk iş adamlarımız, Azerbaycan’a son derece riskli sayılabilecek bir dönemde yatırımlar yaparak bu ülkenin ekonomisinin gelişmesine ve dünya ekonomisiyle entegre olmasına büyük katkılar sağlamışlar. Başta Bakü olmak üzere ülkenin hemen her tarafında, Gence, Sumgayıt, Zagatala, Göyçay, Abşeron, Tovuz, Gebele, Şeki, Hacıkabul, Şamahı, Ağdaş, Lenkeran gibi önemli yerleşim alanlarında farklı sektörlerde hizmetler veren yaklaşık 300’ün üzerinde şirket kurulmuş.. Son olarak tekrar Azerbaycan toprakları arasına katılan Dağlık Karabağ bölgesinde de öncelikle Türk şirketlerinin inşa faaliyetlerinde öncülük ettiği anlaşılıyor. Gıda, konfeksiyon, mobilya ve dayanıklı tüketim mallarının satışı ile ilgilenen ticaret sektörü, sağlık kuruluşları, eğitim hizmetleri, lokantalar, banka ve sigorta hizmetleri ile uğraşan hizmet sektörü, üretim ve montaj yapan şirketlerden oluşan sanayi sektörü, inşaat müteahhitleri, inşaat ve dekorasyon malzeme satışı ile ilgilenen inşaat sektörü, telekominikasyon, otomotiv ve nakliye, basın-yayın hizmetleri ile ilgilenen ulaşım ve haberleşme sektörü, Azerbaycan’da sektörel bazdaki Türk yatırımları olarak dikkat çekiyor.

Türkiye’ye dönerken neler getirdiniz diye sorarsanız işte size cevap : İki tarafı inanılmaz güzellikte yemyeşil dev ağaçlarla süslenmiş geniş caddeleri, geçen asırların muhteşem şehir mimarisinden örnekler sergileyen muhteşem taş binaları, içeri şehriyle bizi eski zamanlara taşıyan, Hazar’daki petrol kuyularıyla gözümüzden hiçbir zaman kaybolmayacak olan hayal şehir Bakü, yüreğimize nakşettiğimiz Azerbaycan musikisi, Türk dünyasının dört bir yanından gelip tanıştığımız, biliştiğimiz gönül dostları, bize ev sahipliği yapan ve “Ben gurbette değilem, gurbet benim içimde” diyen Türkiyeli bir avuç dost.. Ve milli şairimiz merhum Mehmed Âkif Ersoy’u  yüreğindeki vatanla buluşturmanın mutluluğunu yaşayan bizler.. İşte odlar yurdu, ateşler ülkesi Azerbaycan seyahatimizden geriye kalanlar…

Hoşça kalın efendim.